Czy komornik może zająć kryptowalutę bitcoin, ethereum czy którąkolwiek inną?

Przeglądając zasoby Internetu znajdziemy głównie odpowiedź negatywną. Zazwyczaj czytamy opinie tego typu:

Budowa bitcoina pozwala na anonimowe posiadanie własności oraz jej transfery [Wikipedia]

Bitcoina nie można zająć decyzją sądu czy innego organu takiego jak komornik. [forum o Bitcoin]

Przy zachowaniu podstawowych środków bezpieczeństwa Twoje bitcoiny nie mogą zostać skonfiskowane przez  „siły wyższe” (np. rząd, bank, komornika, współmałżonka przy rozwodzie), bitcoin zapewnia Ci więc 100% gwarancję własności Twoich pieniędzy. [https://bitcoin.pl/o-bitcoinie]

Czytamy na największej w Polsce stronie poświęconej kryptowalucie bitcoin oraz na jednym z popularnych forum o tej samej tematyce.

Krótko o samej kryptowalucie

Z samego założenia kryptowaluty są oczywiście niezależne od systemu bankowego oraz prawnego (w większości krajów) w obecnym wymiarze. Każda konstrukcja kryptowaluty stanowi swego rodzaju unikalny rozproszony system księgowy bazujący na kryptografii. System ten przechowuje informacje o stanie posiadania w umownych jednostkach. Stan posiadania związany jest z poszczególnymi węzłami systemu w taki sposób, aby kontrolę nad danym portfelem miał wyłącznie posiadacz odpowiadającego mu klucza prywatnego i niemożliwe było dwukrotne wydanie tej samej jednostki. Kryptowaluta jest szczególnym przypadkiem waluty wirtualnej [Wikipedia].

Prawo a kryptowaluta w Polsce

Termin „waluty wirtualnej” w Polsce został użyty po raz pierwszy w Ustawie z dnia 1 marca 2018 r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu. Oprócz wskazanej ustawy w Polsce kryptowaluty, nie są objęte żadnymi innymi przepisami. Brakuje nie tylko uregulowań podatkowych ale też przepisów wykonawczych regulujących chociażby obrót kryptowalutami, nie wspominając już o potrzebnych regulacjach bezpośrednio wskazujących krytptowalutę jako środek płatniczy, prawo czy wierzytelność w takich postępowaniach jak  postępowania restrukturyzacyjne, upadłościowe czy egzekucyjne.

Kryptowaluty – idealne narzędzie dla dłużników?

Skoro brakuje uregulowań i w teorii jest to bezpieczny sposób na przechowywanie swoich prywatnych lub firmowych aktywów to wydawałoby się, iż kryptowaluta jest idealnym narzędziem do ukrycia swojego majątku przed wierzycielem, prawda? Biorąc pod uwagę ilość dostępnych narzędzi w postaci chociażby giełd walutowych, aplikacji internetowych i mobilnych, osoba lub firma „zagrożona” ze strony swojego wierzyciela np.: postępowaniem egzekucyjnym czy zabezpieczającym mogłaby w krótkim czasie przenieść swoje aktywa na taki „bezpieczny” portfel.

Pomijając fakt, iż tego typu operacja jest przestępstwem (art. 300-302 Kodeksu karnego), jest to faktycznie duże wyzwanie dla wierzyciela, żeby tego typu aktywa odzyskać od dłużnika. A prawo w Polsce póki co nie sprzyja wierzycielowi.

Gdzie fizycznie znajduje się kryptowaluta?

Kryptowaluty możemy „przechowywać” na giełdzie kryptowalut lub na tzw. portfelach. Obecnie najwięcej kryptowalut „przechowywanych” jest na giełdach kryptowalut. Na tego typu giełdach można nie tylko trzymać zakupione kryptowaluty ale oczywiście handlować nimi pomiędzy użytkownikami. Drugim miejscem pod względem popularności są tzn. hot wallets (gorący portfel) czyli portfele, które znajdują się na urządzeniach podłączonych do Internetu, przez co są narażone na niebezpieczeństwa z nim związane. Cold wallets (zimny portfele) to dużo bezpieczniejsze portfele sprzętowe, papierowe i inne zainstalowane na osobnych urządzeniach przypominających w wyglądzie zwykły pendrive jednakże są one wszystkie bez dostępu do Internetu.

Pamiętajmy, iż obecnie cześć giełd kryptowalut zostało wpisanych na Listę Ostrzeżeń publicznych KNF.

Czy komornik w żaden sposób nie może zająć kryptowaluty?

Komornik może w toku postępowania egzekucyjnego zająć krytptowalutę, a nawet w lipcu 2018 roku nam w Vindicat udało się przeprowadzić takie zajęcie. W jaki sposób?

Zajęcie kryptowaluty w sprawie dla Klienta Vindicat.

W maju 2018 roku zawnioskowaliśmy o wszczęcie postępowania egzekucyjnego u komornika w Koszalinie wobec dłużnika Tomasza P. Z uwagi na fakt, iż nie było żadnego kontaktu z dłużnikiem na etapie postępowania polubownego i sądowego, zbieraliśmy wszystkie możliwe informacje na temat ewentualnych składników majątkowych dłużnika. Okazało się, że dłużnik uczestniczył w kilku grupach na Facebook poświęconych kryptowalucie. Ustalono to na podstawie tzn. wywiadu internetowego (skip tracing). Z tego powodu po uzyskaniu tytułu wykonawczego we wniosku o wszczęcie postępowania egzekucyjnego wskazaliśmy 5 najważniejszych giełd kryptowalut w Polsce. Oczywiście większość giełd jest zarejestrowanych poza granicami Polski, jednakże postępowanie egzekucyjne zdecydowaliśmy się zacząć od rodzimych giełd.

Komornik skierował zajęcia do wskazanych podmiotów. Okazało się, że trafiliśmy i na jednej z giełd, dłużnik posiadał cześć kryptowaluty bitcoin. Komornik dokonał zajęcia kryptowaluty na zasadzie egzekucji z wierzytelności czyli art. 895-908 Kodeksu postępowania cywilnego. Zajęto wierzytelność w postaci prawa do kryptowaluty i tutaj pojawił się problem techniczny. Giełda oświadczyła, iż faktycznie dłużnik jest użytkownikiem giełdy i posiada środki w bitcoin. Jednocześnie giełda wyraziła gotowość na przesłanie przysługującej wierzytelności w formie kryptowaluty na wskazany adres…. w bitcoin. Jak można było się domyślać, komornik sądowy nie dysponował tego typu rachunkiem. Podręcznikowo jeżeli traktowalibyśmy kryptowalutę jako wierzytelność komornik powinien mieć możliwość jej sprzedaży np.: na tej giełdzie wierzytelności jednocześnie spełniając wymogi art. 904¹K. p. c. dotyczące sprzedaży zajętej wierzytelności. Tutaj takiej możliwości nie miał lub nie chciał skorzystać z oferty giełdy.

Sukces? Co poszło nie tak?

W rzeczywistości jednak dla dobra sprawy sami wskazaliśmy giełdzie odpowiedni adres bitcoinowy na który giełda przesłała kryptowalutę i te środki zostały sprzedane i rozliczone z naszym klientem. Komornik został powiadomiony o wpływie środków (już przeliczonych na PLN) od dłużnika. Zdajemy sobie sprawę, iż była to najprawdopodobniej jedna z pierwszych (o ile nie pierwsza) operacja tego typu w Polsce, a przepisy nie do końca pomagają w prawidłowym przeprowadzeniu takiego zajęcia.

Wskazany adres na którego przesłano bitcoin bezpośrednio z giełdy:

Przypadki zajęć przez komornika na świecie.

Ze źródeł internetowych można dowiedzieć się, iż komornik (Kronofogden) w Szwecji w 2017 roku sprzedał bitcoiny na publicznej licytacji. Nie znany jest jednak mechanizm znalezienia tego portfela bitcoinowego przez komornika. Słuch o sprzedaży rozniósł się po świecie, ponieważ nabywca portfela kupił go za znacznie wyższą cenę niż ówczesny giełdowy kurs kryptowaluty. W 2018 roku sąd w Rosji uznał kryptowalutę bitcoin jako składnik majątku osobistego, który wchodzi w skład masy upadłości dłużnika i musi zostać sprzedane w toku postępowania. Tak samo w tym kraju jak w większości na świecie brakuje uregulowań prawnych kryptowalut

Pomocne przepisy w egzekucji z kryptowalut

Pamiętajmy, iż w postępowaniu egzekucyjnym na podstawie art. 801¹ Kodeksu postępowania cywilnego:

Art. 801¹. § 1. Dłużnik składa wykaz majątku przed komornikiem pod rygorem odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywego oświadczenia. Wzywając dłużnika do złożenia wykazu majątku, komornik uprzedza go o odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywego oświadczenia oraz poucza, że w razie niezłożenia wykazu majątku wierzyciel może zlecić komornikowi poszukiwanie majątku dłużnika

Wraz z wykazem majątku na podstawie tego przepisu dłużnik powinien wskazać iż posiada kryptowaluty, co w konsekwencji oznacza, iż otrzymując zajęcie od komornika będzie musiał wydać kod dostępu lub udostępnić komornikowi kryptowaluty w celu ich sprzedaży.

Prezes Giełdy kryptowalut ukarany!

Jedna z giełd kryptowalut nie odpowiedziała na zajęcie wierzytelności przez komornika. Nie tylko nie dokonała blokady środków należących do dłużnika ale też w ogóle nie ustosunkowała się do pisma (zajęcia wierzytelności) skierowanego od komornika. Komornik zdecydował się nałożyć grzywnę na prezesa zarządu giełdy. Prezes otrzymał grzywnę w wysokości 2000 zł, z zastrzeżeniem iż dalszy brak współpracy z komornikiem poskutkuje nałożeniem kolejnych grzywien.

Nowe pokolenie dłużników

Pomimo, iż technologia blockchain na której opierają się kryptowaluty nie jest żadną nowością, to nadal skutecznych zajęć egzekucyjnych brakuje, a wierzyciele i komornicy nie chcą podejmować się tego typu zajęciom. Z uwagi fakt, iż z duchem czasu idą wszyscy, także osoby mające problemy z płynnością finansową i po prostu dłużnicy, konieczne będzie wypracowanie takich mechanizmów aby zajęcie kryptowaluty odbywało się bez żadnego problemu, podobnie jak ma to się np.: z zajęciem na rachunku bankowym dłużnika. Myślę, że oprócz zmiany przepisów konieczne jest uświadomienie dłużnikom o konsekwencjach karnych ukrywania majątku przed komornikiem.